Άρτεμις Χατζή: «Στη σκηνή απορροφήθηκα εντελώς από την προσωπικότητα της Λυσιστράτης και την ικανότητα της να ενώσει τις γυναίκες»

Άρτεμις Χατζή: «Στη σκηνή απορροφήθηκα εντελώς από την προσωπικότητα της Λυσιστράτης και την ικανότητα της να ενώσει τις γυναίκες»

Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων που φέτος είχα την τιμή να παίξω την Λυσιστράτη, ρόλο δύσκολο και απαιτητικό, που τον έκανε πιο προκλητικό το έμμετρο κείμενο της μετάφρασης του Αριστείδη Λαυρέντζου που έμεινε πιστή στο κείμενο του Αριστοφάνη. Προετοιμάζοντας το έργο αλλά και στην σκηνή απορροφήθηκα εντελώς από την προσωπικότητα της Λυσιστράτης και την ικανότητα της να ενώσει τις γυναίκες στην πραγματοποίηση του σκοπού τους να τελειώσουν τον πόλεμο και να σώσουν την Ελλάδα. Ο συνδυασμός της στρατηγικής γυναίκας που επιδιώκει την ειρήνη όμως παράλληλα μένει πιστή στην γυναικεία της φύση και χρησιμοποιεί σαν μέσο για τον σκοπό της τον έρωτα.

Η Λυσιστράτη του 411 π.Χ. -έπειτα από είκοσι χρόνια Πελοποννησιακού Πολέμου και δύο χρόνια μόλις μετά την ολέθρια Σικελική Εκστρατεία, με τους Σπαρτιάτες να λεηλατούν την Αττική- αναπτύσσει κυριολεκτικά «εντός των τειχών» της πληττόμενης Αθήνας την πλοκή μιας άλλης επώδυνης καραντίνας, ερωτικής φύσης , που σχεδιάζεται και ενεργοποιείται από τις γυναίκες ως έσχατο μέσο για να αρθεί το αδιέξοδο που επέβαλε ο εμφύλιος πόλεμος και οι ατελέσφορες επιλογές και πρωτοβουλίες των ανδρών ηγετών του. Είναι όμως ενδιαφέρον ότι μια γυναίκα παίρνει τέτοια πρωτοβουλία και επιτυγχάνει μια τέτοια κινητοποίηση σε αντίθεση με το πρότυπο των γυναικών της εποχής.
Ποια ήταν η θέση των γυναικών την εποχή της Λυσιστράτης
Η σιωπή θεωρούνταν η μεγαλύτερη αρετή για μια γυναίκα. Ο χώρος δράσης της περιορίζονταν στο εσωτερικό μέρος του σπιτιού. Τα κορίτσια εκπαιδεύονταν στο πώς θα γίνουν άξιες και ικανές νοικοκυρές και μητέρες. Η μητέρα τους, ανάλογα με τις γνώσεις της, τους μάθαινε στοιχειώδη ανάγνωση και γραφή, ίσως κάποιο μουσικό όργανο αλλά η κύρια εκπαίδευση επικεντρώνονταν σε πρακτικά θέματα νοικοκυριού, όπως κέντημα, πλέξιμο, μαγείρεμα και ύφανση στον αργαλειό.
Και εδώ έρχεται η ανατροπή από τον Αριστοφάνη που επιλέγει σε αυτή την κωμωδία του, πρωταγωνίστρια μια γυναίκα, την Λυσιστράτη, μια απλή Αθηναία γυναίκα, η οποία απογοητευμένη από τους φιλοπόλεμους άνδρες, αποφασίζει να πάρει την τύχη της πόλης στα χέρια της και να τους αναγκάσει με τον τρόπο της να σταματήσουν τον πόλεμο. Το σχέδιό της αποτελείται από δύο μέρη, το πρώτο περιλαμβάνει αποχή των γυναικών απ’ τα συζυγικά τους καθήκοντα και το δεύτερο είναι η κατάληψη της Ακρόπολης, ώστε να εμποδιστεί η παροχή χρημάτων από το ταμείο της πόλης, για πολεμικούς σκοπούς. Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη είναι δυναμική, αποφασιστική, με ηγετικές ικανότητες, αλλά και ιδιαίτερα έξυπνη και πονηρή, με όλες τις αδυναμίες και τα προτερήματα του φύλου της, ώστε να μπορέσει να αναλάβει και να διεκπεραιώσει με επιτυχία το φιλειρηνικό σχέδιό της.
Η Λυσιστράτη είναι σύμβολο
Το έργο αυτό είναι ένας ύμνος στην ειρήνη. Από την επιλογή και μόνο του ονόματος της πρωταγωνίστριας ο Αριστοφάνης δηλώνει τον σκοπό του έργου του. Λυσιστράτη σημαίνει εκείνη που δια-λύει τον στρατό και οδηγεί τον πόλεμο στο τέλος του. Έτσι, προσδίδονται στην Λυσιστράτη υπερεξουσίες. Παρά το γεγονός ότι η γυναίκα της εποχής εκείνης ήταν ένα άβουλο πλάσμα, η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει ένα δύσκολο και άλυτο πρόβλημα, τον τερματισμό του πολέμου.
Η Λυσιστράτη συσπειρώνει τον γυναικείο πληθυσμό πανελλαδικά με αίσθημα ευθύνης, θάρρους και λογικής, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που διαθέτει, εξυπνάδα, τόλμη μα πάνω απ’ όλα γυναικεία πονηριά. Καταστρώνει δύο σχέδια. Πρώτα απ’ όλα οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες θα καταλάβουν την Ακρόπολη, ώστε να αποκλείσουν τους άνδρες από το δημόσιο χρήμα, αναγκαία προϋπόθεση για τη λήξη του πολέμου αφού δεν θα υπάρχει χρηματοδότηση, και δεύτερον οι νεότερες και παντρεμένες γυναίκες θα κηρύξουν ερωτική απεργία στους άνδρες τους. Ξεσηκώνει λοιπόν, όλες τις παντρεμένες γυναίκες είτε ανήκουν σε συμμαχικό στρατόπεδο είτε σε εχθρικό να οχυρωθούν στην Ακρόπολη, ώστε να αποτρέψουν την πρόσβαση των ανδρών στα χρήματα που φυλάσσονταν εκεί για την συνέχιση του πολέμου και τις προτρέπει να ορκιστούν αποχή απ’ τα συζυγικά τους καθήκοντα, ώστε να εξαναγκαστούν οι άνδρες να τερματίσουν τον πόλεμο. Είναι η επικράτηση της γυναικοκρατίας σε μια άκρως ανδροκρατούμενη κοινωνία.
Αγώνας λόγων, Λυσιστράτη-Πρόβουλου
Ο Αριστοφάνης διακωμωδεί και τον ρόλο του Πρόβουλου του δημόσιου λειτουργού. Ο Πρόβουλος συμβολίζει την αυταρχική πατριαρχική εξουσία, και ο ρόλος του θεσμού παίρνει αρνητική χροιά αφού μοναδικό μέλημά του είναι η διαιώνιση του πολέμου. Στον διάλογο του Πρόβουλου και της Λυσιστράτης ο καθένας εκπροσωπεί το δικό του φύλο αντίστοιχα.
Η Λυσιστράτη μεταφέροντας μια οικεία σκηνή από την καθημερινότητα, εκείνης της επεξεργασίας του μαλλιού, υποδεικνύει στον Πρόβουλο με ποιο τρόπο έχουν σκοπό οι γυναίκες να καθαρίσουν και να ξεμπλέξουν τα κακώς κείμενα της πολιτείας, ώστε να επέλθει η ειρήνη στην πόλη της Αθήνας και κατ’ επέκταση να μπορέσουν να συμφιλιώσουν όλες τις πόλεις της Ελλάδος. Όπως λοιπόν, πλένουν και καθαρίζουν το μαλλί, έτσι θα καθαρίσουν και την πόλη από τους συνωμότες. Κι αφού καθαρίσουν την πόλη, όπως ξεμπερδεύουν το νήμα στο αδράχτι πηγαίνοντάς το πότε απ’ εδώ και πότε απ’ εκεί, θα καταφέρουν να σταματήσουν τον πόλεμο.
Σε ότι αφορά τα οικονομικά της πόλης η Λυσιστράτη πάλι καταφεύγει σε γνώριμες για τις γυναίκες καταστάσεις, επισημαίνοντας την ικανότητα και την αποτελεσματικότητα των γυναικών να διαχειρίζονται τα χρήματα στα σπίτια τους. Αντίστοιχα θα διαχειριστούν και το δημόσιο χρήμα.
Ένα ακόμα επιχείρημα που προβάλει με πειστικότητα και συγκίνηση η Λυσιστράτη, για τον τερματισμό του πολέμου στον Πρόβουλο είναι ότι στον πόλεμο δεν σκοτώνονται μόνο οι άντρες τους αλλά και τα ίδια τους τα παιδιά, άρα ο πόνος γι’ αυτές είναι διπλός.
Τελικά, ο αγώνας λόγων καταλήγει υπέρ των γυναικών, αφού η Λυσιστράτη και οι άλλες γυναίκες αναδείχθηκαν ικανότερες, λογικότερες και εξυπνότερες από τους άνδρες. Δεν έμειναν όμως μόνο στα λόγια, αλλά προχώρησαν και σε έργα γελοιοποίησης του Πρόβουλου, φορώντας του ένα στεφάνι και γυναικείο μαντήλι στο κεφάλι αναγκάζοντάς τον να τραπεί σε φυγή.
Η διαχρονικότητα της Λυσιστράτης
Η Λυσιστράτη είναι η διαχρονική γυναίκα που προσφέρει λύσεις σε εποχή δύσκολη για την πόλη της και τις οικογένειες. Επίκαιρο έργο σήμερα, με τις τόσες προκλήσεις κοντά μας, που απειλούν την ειρήνη, και είναι χρήσιμο να θυμηθούμε ότι αντίστοιχα προβλήματα υπήρξαν ανά τους αιώνες.

Φωτογραφία: Αλέξανδρος Μιχαηλίδης/Newsville.be