Οι Έλληνες της Συρίας

Την περίοδο αυτή, εκδηλώνονται από έλληνες πολιτικούς ποικίλες αναφορές για τις εξελίξεις στη Συρία. Παρεμβάσεις και προβληματισμοί για το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής επέμβασης, ανησυχίες και διαμαρτυρίες για τη χρήση χημικών όπλων, αναλύσεις για τα στρατηγικά και οικονομικά δεδομένα της Συριακής κρίσης και άλλα πολλά. Χρήσιμα όλα αυτά, ελάχιστοι όμως αναφέρονται στον ελληνισμό της Συρίας. Ενδεχομένως οι περισσότεροι να είναι επικεντρωμένοι σε άλλα. Κάποιοι μπορεί να είναι και άσχετοι. Ή απλώς αδιάφοροι.

Η ελληνική Διπλωματία έχει επισημάνει το θέμα διακριτικά, ορθά και έγκαιρα, ίσως όμως χρειάζεται μια ευρύτερη προσέγγιση, προσεκτική και με μπροστάρηδες αυτούς που γνωρίζουν την κατάσταση και μπορούν να τη χειριστούν, μακρυά έστω κι από υπόνοιες μεγαλοεθνικισμού και των συναφών παρελκομένων του. Διότι μια τέτοια πρωτοβουλία, πάνω απο όλα είναι πρέπει να είναι ανθρωπιστική και εφ όσον το επιτρέψουν οι συνθήκες, “επάνω” της μπορεί να στηριχθεί μια γενικότερη (ανθρωπιστική) συμπαράσταση σε όσους Σύριους το έχουν ανάγκη, Έλληνες ή μη.

Στη Συρία ζουν σήμερα χιλιάδες Έλληνες και ελληνικής καταγωγής άμαχοι, που κινδυνεύουν άμεσα, όχι μόνο με καταστροφή των υπαρχόντων τους αλλά με την ίδια τη ζωή τους. Το θέμα συνδέεται βεβαίως με την παρουσία της Συριακής Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, που διώκεται βάναυσα και ήδη μετράει τεράστιες απώλειες καθώς και νεκρούς. Όμως η υπόθεση των Ελλήνων και των ελληνικής καταγωγής άμαχων της Συρίας, δεν πρέπει να συνδεθεί μόνο υπό το πρίσμα της Εκκλησίας αλλά πρέπει να αντιμετωπιστεί ανεξάρτητα από θρησκευτικές και άλλες τέτοιες παραμέτρους, έξω από κοινωνικούς και άλλους διαχωρισμούς. Οι Έλληνες και οι ελληνικής καταγωγής κάτοικοι της Συρίας, ανεξαρτήτως θρησκείας-χρώματος και άλλου τύπου ιδιαιτερότητες, προκαταλήψεις και δογματισμούς, είναι… Έλληνες. Κι αυτός είναι ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο δεν έχουμε δικαίωμα να τους ξεχνάμε και να τους αγνοούμε. Σε καμία περίπτωση.   

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, σήμερα υπάρχουν στη Συρία περίπου 1.200 Έλληνες με ελληνικά διαβατήρια. Όλοι αυτοί αποτελούν τη συνέχεια, μιας αδιάλειπτης σύγχρονης ελληνικής παρουσίας 100 χρόνων. Και γράφω σύγχρονη διότι ο ελληνισμός είχε ιδιαίτερη παρουσία στην περιοχή και στα αρχαία χρόνια, κυρίως από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, όμως αυτό είναι άλλο κεφάλαιο.

Η σύγχρονη ελληνική παρουσία άρχισε να καταγράφεται στη Δαμασκό, από το 1913, με την παρουσία Ελλήνων εμπόρων και εμπορικών αντιπροσώπων. Η ελληνική κοινότητα Δαμασκού ιδρύθηκε επίσημα το 1917 και έφθασε να αριθμεί μέχρι και πάνω από 1.000 μέλη. Το μεγαλύτερο σύγχρονο μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής πολιτών, σημειώθηκε προς τη Συρία, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

Ο ελληνικής καταγωγής πληθυσμός της Συρίας είναι κυρίως συγκεντρωμένος στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, στη Δαμασκό και στο Χαλέπι (και στις δύο πόλεις λειτουργούσαν πριν τον πόλεμο και τάξεις ελληνικών σχολείων).

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Υπάρχει όμως και ένας σημαντικός πυρήνας ελληνικής καταγωγής Σύριων, στην παραθαλάσσια πόλη Al Hamidiyah ή al-Hamidiyya (Αλ Χαμεντίγιε ή Αλ Χαμιντιέ) στο νότιο τμήμα της χώρας, κοντά στα σύνορα με το Λίβανο. Η πόλη αυτή έχει μια ξεχωριστή ιστορία.

Ιδρύθηκε και χτίστηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, το 1897, με επείγουσα διαταγή του Οθωμανού Σουλτάνου Abdul Hamid ΙΙ, με μοναδικό σκοπό να αποτελέσει τόπο εγκατάστασης για τους Μουσουλμάνους Κρητικούς, που εγκατέλειψαν την Κρήτη όταν το νησί έπαψε να αποτελεί τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η ιστορία των Μουσουλμάνων της Κρήτης είναι μια πονεμένη ιστορία. Στη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου (κατοχής), κάποιοι Έλληνες της Κρήτης για διάφορους λόγους (εθελοντικά ή από εξαναγκασμό), ασπάσθηκαν το Ισλάμ και έγιναν μουσουλμάνοι. Όταν το 1886 ξέσπασε η επανάσταση στο νησί, για την Ένωση με την Ελλάδα, κάποιοι από τους Έλληνες (Κρήτες) μουσουλμάνους ενώθηκαν με τους Οθωμανούς και πολέμησαν εναντίον των χριστιανών Ελλήνων της Κρήτης. Υπήρχαν όμως και Έλληνες (Κρήτες) μουσουλμάνοι που πολέμησαν μαζί με τους χριστιανούς, ενάντια στους Οθωμανούς. Τελικά όλοι -μάλλον- “μπήκαν” στο ίδιο τσουβάλι…

Με το τέλος της επανάστασης και την απελευθέρωση της Κρήτης, οι Κρήτες μουσουλμάνοι (Έλληνες) σχεδόν στο σύνολό τους εγκατέλειψαν το νησί. Άλλοι διωγμένοι και άλλοι απλώς από φόβο. Την περίοδο εκείνη ήταν που χτίστηκε η πόλη Al Hamidiyah και εγκαταστάθηκαν εκεί οι ελληνικής καταγωγής μουσουλμάνοι της Κρήτης.

Η πόλη έχει σήμερα πληθυσμό περίπου 8.000 κατοίκους, των οποίων η πλειοψηφία είναι ελληνόφωνη και μιλά την κρητική διάλεκτο, διατηρώντας τα ήθη και έθιμα της παλαιάς τους πατρίδας. Το γεγονός αυτό δεν προβλήθηκε ποτέ ιδιαίτερα από την ελληνική πλευρά,  προφανώς λόγω του ότι οι συγκεκριμένοι Σύριοι ελληνικής καταγωγής είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα. Είναι κυρίως Σουνίτες μουσουλμάνοι και -αυτοί τουλάχιστον- δεν έχουν κανένα πρόβλημα, ούτε από το κράτος, να δηλώνουν δίγλωσσοι και να μιλούν και ελληνικά, στην κρητική διάλεκτο.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΡΑΒΟΦΩΝΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Επί πλέον, στη Συρία υπάρχουν και αραβόφωνοι Χριστιανοί οι οποίοι έχουν ελληνική καταγωγή και χρησιμοποιούν, εν μέρει, την ελληνική ως γλώσσας λειτουργίας τους ναούς. Αυτοί οι πληθυσμοί είναι απόγονοι Ελλήνων που βρέθηκαν εκεί από τους Βυζαντινούς χρόνους. Με την έλευση των Αράβων, έχασαν τη γλώσσα τους, αραβοποιήθηκαν, όμως παρέμειναν χριστιανοί. Είναι αυτοί που στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καταγράφηκαν ως Ρωμιοί Ορθόδοξοι.
Είναι όμως κι αυτοί οι Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή της Αντιόχειας, όταν αυτή ακόμη ανήκε στη Συρία (επαρχία Αλεξανδρέττας). Όταν η επαρχία της Αλεξανδρέττας προσαρτήθηκε από την Τουρκία το 1939, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες της Αντιοχείας και της ευρύτερης περιοχής, μετανάστευσαν προς τη Συρία και το Λίβανο. Εκεί, βρήκαν τους άλλους Ρωμιούς που ζούσαν στην περιοχή από τα πιο παλιά χρόνια, που όμως είχαν χάσει την ελληνική γλώσσα και μιλούσαν πλέον μόνο αραβικά.

Οι συνθήκες υποχρέωσαν και στους νεοαφιχθέντες Έλληνες της εποχής, να προσαρμοστούν στην χρήση της Αραβικής γλώσσας, που με το χρόνο κυριάρχησε στους πληθυσμούς τους. Έτσι εξελίχθηκαν όλοι σε μια αραβόφωνη χριστιανική κοινότητα, ελληνικής καταγωγής, με κάποιους να μιλούν ακόμη ελληνικά και τουρκικά. Σημαντικός για τη διατήρηση ορισμένων ελληνικών στη γλώσσα αυτών των πληθυσμών, ήταν και ο ρόλος της τοπικής Ορθόδοξης εκκλησίας, που συμπεριέλαβε ελληνικά σε τμήματα της Θείας Λειτουργίας.

Ως συμπέρασμα, εκτός από τους Έλληνες που είναι κάτοχοι ελληνικών διαβατηρίων, στην Συρία σήμερα υπάρχουν πληθυσμοί ελληνικής καταγωγής, κάποιοι από τους οποίους είναι μουσουλμάνοι αλλά μιλούν την ελληνική γλώσσα και κάποιοι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι αλλά μιλούν την αραβική γλώσσα.

Ο αριθμός των ελληνόφωνων μουσουλμάνων της Συρίας (ορισμένοι τους αποκαλούν και «Τουρκοκρητικούς») υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε 3.000-4.000 ενώ των αραβόφωνων ελληνικής καταγωγής χριστιανών είναι συγκεχυμένος.
Υπάρχει όμως (σύμφωνα με τις καλά ενημερωμένες πηγές) και ένας αριθμός ελληνικής καταγωγής Σύριων, που δεν έχουν ελληνικά διαβατήρια και δεν ανήκουν σε μια από τις δύο προαναφερόμενες κατηγορίες, χωρίς να υπάρχουν σαφή στοιχεία για τον ακριβή αριθμό τους.

Όλος αυτός ο ελληνικός και ελληνικής καταγωγής πληθυσμός της Συρίας είναι διασκορπισμένος στα διάφορα αστικά κέντρα της χώρας. Στη Δαμασκό, στο Χαλέπι, στη Λατάκεια, στην Ταρτούς, στη Χομς στη Χάμαα και αλλού. Περιοχές που αποτελούν το κύριο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, του εμφύλιου της χώρας. Κατά συνέπεια, ο πληθυσμός αυτός βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο και χρειάζεται την ανθρωπιστική στήριξη και τη συμπαράσταση της Ελλάδας.

Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών δεν έχει δεχθεί, επί του παρόντος, αιτήματα επαναπατρισμού από τους κατόχους ελληνικών διαβατηρίων. Είναι όμως τόσο περίπλοκη και δύσκολη η κατάσταση στη Συρία που κι αυτό ακόμη ίσως δεν είναι εφικτό εκ μέρους αυτών που ενδεχομένως θέλουν να το κάνουν. Άλλωστε, η προσέγγιση μέσω των διπλωματικών αρχών, είναι αδύνατη καθώς η ελληνική Πρεσβεία και το ελληνικό Προξενείο στην Δαμασκό όπως και τα ελληνικά (άμισθα) Προξενεία στη Λατάκεια, στην Ταρτούς και στο Χαλέπι, ανέστειλαν την λειτουργία τους, από τον Ιούλιο 2012, για λόγους ασφαλείας. Παρ' όλα αυτά, το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος έγκαιρα έδωσε οδηγίες για την κατάσταση στη Συρία, διατηρεί  συνδέσμους επικοινωνίας και λειτουργεί τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης και email, για τους Έλληνες της Συρίας που θέλουν να επικοινωνήσουν με την Ελλάδα και μπορείτε να τα βρείτε ΕΔΩ).

Όλα αυτά είναι καλά και αποτελούν άλλη μια περίπτωση όπου οι διπλωματικές αρχές αποδυκνείεται ότι προηγούνται σε πρωτοβουλίες, σε σχέση με τις πολιτικές. Ενδεχομένως όμως δεν πρέπει να περιοριστούμε μόνο στα υπάρχοντα δεδομένα ή να περιμένουμε απλώς τις νέες εξελίξεις. Η ύπαρξη ενός τόσο σημαντικού αριθμού Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής αμάχων της Συρίας, σε συνδυασμό με τη συνεχή απειλή για τα χειρότερα που υπάρχει εις βάρος τους, ίσως είναι από μόνα τους αιτία για μια μονομερή πρωτοβουλία βοήθειας και συμπαράστασης.

Και το γεγονός ότι οι Έλληνες της Συρίας δεν ζουν απομονωμένοι αλλά αποτελούν τμήμα του συνόλου της Συριακής κοινωνίας, ίσως δίνει την ευκαιρία για μια πρωτοβουλία ευρύτερου ορίζοντα, τόσο για τους δικούς μας ανθρώπους όσο και για όσους υποφέρουν, χωρίς να κάνουμε διακρίσεις καταγωγής ή θρησκείας.