Αρχαιολογική ανακάλυψη: τα μυστικά χρώματα των μεσαιωνικών βαφείων που ανακαλύφθηκαν σε Βρυξέλλες και Μέχελεν

Κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών, ανακαλύφθηκαν ίχνη ρεζεντάς, ριζαρίου και κρητίδας, τρία από τα σημαντικότερα φυτά βαφής του Μεσαίωνα, που χρησιμοποιούσαν οι βαφείς στις Βρυξέλλες και στο Μέχελεν. Είναι, μάλιστα, η πρώτη φορά που συναντάμε μαζί τα τρία πιο σημαντικά εργοστάσια βαφής στο Βέλγιο, όπως εξηγεί ο Lien Speleers, αρχαιοβοτανολόγος στο Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών στις Βρυξέλλες. Τα εν λόγω φυτά, είναι -όπως είπαμε- η ρεζεντά (Reseda luteola) – το ριζάρι (Rubia tinctoria) και η κρητίδα (Isatis tinctoria) που δίνουν αντίστοιχα τις βαφές κίτρινο, κόκκινο και μπλε.

Ζήτω οι αρχαιολογικές ανασκαφές!

Σε πόλεις τόσο παλιές και ιστορικές όσο οι Βρυξέλλες και το Μέχελεν, η ευκαιρία για αστικούς μετασχηματισμούς οδηγεί συχνά σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Στο κέντρο της πρωτεύουσας, ήταν η κατεδάφιση του θρυλικού Parking 58, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την κατασκευή του νέου διοικητικού κέντρου της πόλης των Βρυξελλών, που έδωσε την ευκαιρία στους αρχαιολόγους να παρέμβουν το 2019. Στο Μέχελεν, πρόκειται για έργα κοντά σε ένα αρχαίο υδάτινο ρεύμα, το Melaan, το οποίο έφερε στο φως αυτές τις ανακαλύψεις.

Ως κύριοι χρήστες του νερού, οι βαφείς αναπόφευκτα εγκαταστάθηκαν κατά μήκος των ποταμών. Στις Βρυξέλλες, η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στο ιστορικό λιμάνι κατά μήκος του Senne, ενώ στο Μέχελεν, υπήρχαν πολλά βαφεία στις όχθες του Melaan. Η κατανόηση του Χρόνου είναι σχετική, ωστόσο, οι ανακαλύψεις έγιναν σε στρώματα που κυμαίνονται από τον 10ο έως τον 15ο αιώνα.

Σπάνια φυτά… στο Βέλγιο

Ο Lien Speleers εξηγεί ότι «Η ρεζεντά και το ριζάρι είχαν ήδη βρεθεί στο Βέλγιο στο παρελθόν, αλλά η ανακάλυψη της κρητίδας συνέβη για πρώτη φορά… Υπολείμματα είχαν ήδη ανακαλυφθεί σε γειτονικές χώρες και γνωρίζαμε ήδη, χάρη στις ιστορικές πηγές, ότι το φυτό αυτό χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή μπλε βαφής (σημ. Στην Ελλάδα είναι γνωστό και ως Λουλάκι) αλλά αυτή είναι η πρώτη φορά που βρήκαμε αρχαιολογικά στοιχεία επ” αυτού».

Οι ανασκαφές στις Βρυξέλλες επέτρεψαν επίσης να διευκρινιστούν οι απαρχές των βαφικών δραστηριοτήτων που χρονολογούνται στα μέσα του 12ου αιώνα, δηλαδή πολύ πριν από όσα αποκαλύπτουν οι ιστορικές πηγές.

Μερικά πολύ ενδιαφέροντα απόβλητα

Αν τα ποτάμια ήταν απαραίτητα για το εμπόριο των βαφείων, παρέχοντας τις απαραίτητες ποσότητες νερού, χρησίμευαν και ως πολύ πρακτικοί υπονόμοι για την απομάκρυνση των απορριμμάτων, στην πραγματικότητα, «Τα υπολείμματα είναι πιθανώς απόβλητα από βαφεία που δούλευαν κατά μήκος του ποταμού», εξηγεί ο αρχαιοβοτανολόγος.

Δείγματα που ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές των δύο πόλεων αποκάλυψαν πολλούς σπόρους και θραύσματα ριζών, που ενίοτε συνοδεύονταν κι από μικρούς καρπούς.

Αυτές οι ανακαλύψεις, που αποτελούν πλέον αρχαιολογικές μαρτυρίες, είναι εξαιρετικά σπάνιες και πολύτιμες γιατί τα φυτά που χρησιμοποιήθηκαν στη βαφή δεν διατηρούνται καλά, ιδιαίτερα της κρητίδας που ζυμώθηκαν για να εξαχθεί η ινδικοτίνη που έδινε αυτό το όμορφο μπλε χρώμα. Τα ίχνη αυτού του φυτού είναι τα πρώτα αρχαιολογικά στοιχεία στο Βέλγιο, «πράγμα που καθιστά αυτή την ανακάλυψη πραγματικά εξαιρετική», λέει ο Lien Speleers.

Μια λεπτομερής μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τον Lien Speleer, σε συνεργασία με το Royal Institute for Cultural Heritage (IRPA), το urban.brussels, το Μουσείο Τέχνης & Ιστορίας στις Βρυξέλλες, το Μουσείο Hof van Busleyden στο Μέχελεν και το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, είναι διαθέσιμη (στα αγγλικά), εδώ.