Γιγάντια αγάλματα από το Νησί του Πάσχα: πώς και γιατί το Βέλγιο διαθέτει ένα από αυτά;

Το ήξερες; Οι Βρυξέλλες έχουν ένα από τα ελάχιστα αγάλματα του νησιού του Πάσχα που βρίσκονται έξω από τον τόπο τους, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Συγκεκριμένα, μόνο 5 από αυτά βρίσκονται αλλού και το ένα κατοικεί στο Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας. Ήρθε στο Βέλγιο το 1934,  από τον εξερευνητή Henri Lavachery μέσω του ιστορικού ιστιοφόρου Mercator, όχι χωρίς δυσκολίες. Το άγαλμα χρονολογείται από τον 13ο αιώνα, είναι ένα από τα παλαιότερα που έχουν καταγραφεί από ειδικούς και, να είστε σίγουροι, δεν είναι αποτέλεσμα λεηλασίας, προσφέρθηκε στο Βέλγιο ως ευχαριστώ για τη φροντίδα που παρείχε η αποστολή του στον τοπικό πληθυσμό που έπασχε ιδιαίτερα από λέπρα. Ας δούμε την ιστορία ενός αγάλματος που δεν μοιάζει πραγματικά με κανένα άλλο.

«Ο θεός των ψαράδων», ένα από τα 5 αγάλματα που έφυγαν από το νησί του Πάσχα

Για να το βρεις πρέπει να ψάξεις λίγο. Και όταν νομίζεις ότι το έχεις βρει σε μια από τις μεγαλειώδεις αίθουσες των Μουσείων Τέχνης και Ιστορίας του Cinquantenaire στις Βρυξέλλες, δεν είναι αυτό. Το μνημειακό άγαλμα που βρίσκεται κοντά στο κατάστημα του μουσείου μοιάζει με την εικόνα που έχουμε για τα αγάλματα του νησιού του Πάσχα: έχει το ίδιο μέγεθος και προφίλ, αλλά το συγκεκριμένο είναι απλά ένα αντίγραφο. Πιστό, αλλά αντίγραφο. Το αληθινό και αυθεντικό άγαλμα από το νησί του Πάσχα βρίσκεται στο τέλος μιας σειράς δωματίων και έχει ένα ασυνήθιστο σχήμα, με μια στάση που θυμίζει οκλαδόν και βλοσυρό βλέμμα. Το όνομά του, POU HAKANONONGA, που σημαίνει «θεός των ψαράδων τόνου».

Όπως εξηγεί ο Nicolas Cauwe, επιμελητής των συλλογών Ωκεανίας στα Βασιλικά Μουσεία Τέχνης και Ιστορίας, το άγαλμα αυτό είναι σπάνιο: «Είναι πράγματι πολύ σπάνιο, πρώτον, επειδή υπάρχουν μόνο πέντε αγάλματα που έχουν φύγει από το Νησί του Πάσχα, δύο βρίσκονται στην Ουάσιγκτον, δύο στο Λονδίνο και αυτό εδώ στις Βρυξέλλες. Αλλά είναι επίσης σπάνιο λόγω της ηλικίας του, καθώς χρονολογείται από τα τέλη του XIIIᵉ αιώνα ή τις αρχές του XIVᵉ αιώνα, που είναι εξαιρετικά παλιό για το Νησί του Πάσχα. Αυτή τη στιγμή είναι το παλαιότερο γνωστό άγαλμα στο νησί. Επιπλέον, έχει μια πολύ αρχαϊκή εμφάνιση που δεν μοιάζει με τα άλλα που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στο νησί. Και έπειτα υπάρχουν τα πόδια, τα οποία δεν βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 1934. »

Δεν είναι κλοπή, αλλά ένα ευχαριστήριο δώρο για τη φροντίδα που δόθηκε στον τοπικό πληθυσμό

Πώς μας ήρθε αυτό το άγαλμα; Πρέπει να γυρίσουμε πίσω στο 1934 για να καταλάβουμε. Εκείνη τη χρονιά, ο Βέλγος αρχαιολόγος Henri Lavachery και τα Βασιλικά Μουσεία Τέχνης και Ιστορίας συμμετείχαν σε μια γαλλοβελγική επιστημονική αποστολή στο νησί του Πάσχα, ή Rapa Nui για να χρησιμοποιήσουμε το τοπικό του όνομα. Όπως είχε προγραμματιστεί, η ομάδα πραγματοποίησε αρχαιολογικές ανασκαφές για να φέρει στο φως τα γιγάντια αγάλματα, αλλά κατά τη διάρκεια των 5 μηνών της παραμονής της, δημιούργησε μια συγκεκριμένη σχέση με τον τοπικό πληθυσμό και τους παρείχε πολύτιμη ιατρική βοήθεια, η οποία τους αντάμειψε με τη δωρεά αυτού του διάσημου αγάλματος που βρίσκεται σήμερα στις Βρυξέλλες.

Ο Nicolas Cauwe δηλώνει ότι δεν πρόκειται επομένως για πολιτιστική λεηλασία: «Ας είμαστε ειλικρινείς, τον 18ο και τον 19ο αιώνα, όταν οι Ευρωπαίοι άρχισαν να ταξιδεύουν στον Ειρηνικό, δεν δίσταζαν να αποσπούν και να παίρνουν αντικείμενα και μνημεία χωρίς να ζητήσουν καμία άδεια από πουθενά. Εδώ, δεν ισχύει αυτό, αυτό το άγαλμα δόθηκε πραγματικά στο Βέλγιο από τον τοπικό πληθυσμό. Οι προσπάθειες που έκαναν οι δύο Βέλγοι και Γάλλοι εξερευνητές για τους κατοίκους του νησιού του Πάσχα, μεταξύ άλλων φέρνοντας έναν γιατρό που θεράπευε τους λεπρούς στο νησί, ακόμη και σήμερα, σε αντίθεση με τα αγάλματα του Λονδίνου, το κράτος της Χιλής (σημ. Το Νησί του Πάσχα σήμερα θεωρείται επαρχία της Χιλής) δεν απαιτεί την αποκατάσταση του POU HAKANONONGA από το Βέλγιο».

Συγκεκριμένα, η μεταφορά του γιγαντιαίου αγάλματος στο Βέλγιο δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ταξίδεψε με το Mercator, το εκπαιδευτικό πλοίο του βελγικού εμπορικού ναυτικού, ωστόσο το εγχείρημα παραλίγο να μετατραπεί σε τραγωδία όταν το άγαλμα βυθίστηκε. Δεν είναι τόσο εύκολο να μεταφέρεις ένα τετράγωνο γρανίτη 6 τόνων στη θάλασσα, όπως εξηγεί ο Nicolas Cauwe: «Αφού το έσυραν στη στεριά με τη δύναμη εκατοντάδων χεριών, έδεσαν το άγαλμα κάτω από μια βάρκα επειδή ήταν προφανώς πιο ελαφρύ όταν βυθιζόταν στο νερό, αλλά όταν ήρθε η ώρα να το σηκώσουν για να μπει στο Mercator τα σχοινιά έσπασαν και το άγαλμα βυθίστηκε στα 20 μέτρα. Ευτυχώς, οι ντόπιοι ψαράδες είναι καλοί δύτες και βούτηξαν δένοντας νέα, ισχυρότερα σχοινιά, κι έτσι το άγαλμα ανέβηκε στο πλοίο, για τα καλά αυτή τη φορά».

To αντίγραφο, στο Μουσείο Τέχνης & Ιστορίας των Βρυξελλών

Τότε, από πού προέρχεται το άλλο γιγάντιο άγαλμα στα Μουσεία Τέχνης και Ιστορίας;

Όπως ειπώθηκε, όταν επισκέπτεστε τα Μουσεία Τέχνης και Ιστορίας, συναντάτε για πρώτη φορά ένα μνημειώδες άγαλμα του νησιού του Πάσχα που είναι αντίγραφο. Ενώ πολλοί επισκέπτες βγάζουν σέλφι μπροστά στο μνημείο, στην πραγματικότητα πρόκειται για μια εποξειδική ρητίνη χυτή σε μεταλλικό σκελετό. Το πρωτότυπο, φτιαγμένο από τούφα (είδος ασβεστόλιθου) και ηφαιστειακή πέτρα, χρονολογείται από τον 18ο αιώνα και βρίσκεται στο Rano Raraku, το ηφαίστειο που κάποτε χρησίμευε ως λατομείο για την κατασκευή αγαλμάτων.

Αρκετές δεκάδες γίγαντες, αυτοί που ονομάζονται Μοάι, εξακολουθούν να υπάρχουν στις πλαγιές του ηφαιστείου, θαμμένοι σε λάκκους σε μεγάλο μέρος του ύψους τους. Για πολύ καιρό θεωρήθηκε ότι αυτά τα μοάι ήταν έτοιμα να μεταφερθούν αλλού στο νησί. Τώρα όμως αποδείχθηκε ότι κατασκευάστηκαν για να παραμείνουν μόνιμα στο ηφαίστειο, το οποίο μετατράπηκε από τα τέλη του 17ου αιώνα σε μνημείο από μόνο του.

Τα αγάλματα που εξακολουθούν να υπάρχουν στο Rano Raraku είναι τα τελευταία που έχουν σμιλευτεί. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, μια γερμανική ομάδα έριξε δύο από αυτά τα μοάι. Το 1990, τα Βασιλικά Μουσεία Τέχνης & Ιστορίας απέκτησαν το αντίγραφο ενός από αυτά. Εδώ να πούμε ότι το αντίγραφο αφορά μόνο την προτομή, που έχει ύψος πάνω από 4 μέτρα. Το πλήρες άγαλμα πιθανότατα έφτανε περίπου τα δέκα μέτρα σε ύψος, όπως συνέβαινε με τα περισσότερα αγάλματα του νησιού.

Όσο για το πραγματικό άγαλμα που προσφέρθηκε το 1934 στο Βέλγιο από τους Ραπανούι, είναι μικρότερο αλλά αναμφίβολα ήταν σε γονατιστή θέση και τα λυγισμένα πόδια δεν βρέθηκαν ποτέ κατά τις ανασκαφές. Κι αν αναρωτιέστε γιατί αυτό το μοάι βρίσκεται στο πίσω μέρος των τριών αιθουσών του μουσείου που είναι αφιερωμένες στις βελγικές διακοσμητικές τέχνες του 18ου αιώνα και όχι σε κάποια από τις συλλογές που είναι αφιερωμένες στην Ωκεανία και την Αμερική, τότε θα σας πούμε πως δεν υπάρχει κάποια πειστική απάντηση, ούτε κάποια γεωγραφική ή χρονολογική λογική. Ως εκ τούτου, για ακόμα μια φορά θα αποδώσουμε αυτή την παραδοξότητα στον βελγικό σουρεαλισμό.

Πάσχα, το νησί με τα μυστηριώδη γιγάντια αγάλματα που δεν χρωστάει τίποτα σε εξωγήινους

Όταν αναφέρουμε το νησί του Πάσχα και τα πάμπολλα γιγάντια αγάλματά του με τα θαμμένα σώματα, η φαντασία αγριεύει. Κάποιοι το βλέπουν ως το χέρι ενός ανώτερου πολιτισμού, άλλοι ως παρέμβαση εξωγήινων ή θεϊκών οντοτήτων. Μια τρέλα που κάνει τον επιμελητή των Βρυξελλών, ειδικό στην Ωκεανία, να χαμογελά, έχοντας πάει εκεί περισσότερες από είκοσι φορές: «Όλα έχουν ειπωθεί για το νησί του Πάσχα, κάθε αποκύημα φαντασίας ήταν εκεί, και όμως η εξήγηση είναι πιο απλή απ” ό,τι φαίνεται. Συχνά το συγκρίνω με τις γοτθικές εκκλησίες μας. Το βρίσκουμε πολύ κοινό γιατί είναι εδώ, αλλά στην πραγματικότητα είναι κι αυτές ένας άθλος από κοπή πέτρας, μεταφοράς και ανύψωσης».

Όπως οι αιγυπτιακές πυραμίδες ή η πόλη Μάτσου Πίτσου των Ίνκας, τα αγάλματα του νησιού του Πάσχα είναι επομένως καθαρά ανθρωπογενή: «Οι άνθρωποι πήραν τα μέσα για να δημιουργήσουν αυτά τα αγάλματα, τα λάξευσαν πέτρα-πέτρα, τα μετέφεραν σε ξύλινα έλκηθρα, τα έστησαν με μοχλούς. Ιδιοφυές για αυτούς τους ανθρώπους».

Όσο για τη σημασία αυτού του αγάλματος, που έχει κάνει το νησί διάσημο, έχει αναμφίβολα μια πνευματική διάσταση: «Η τέχνη για την τέχνη δεν υπάρχει στις παραδοσιακές κοινωνίες, πουθενά. Από την άλλη πλευρά, στην Πολυνησία, όπως και αλλού, οι πρόγονοι είναι θεμελιώδεις, διαχειρίζονται τον κόσμο για τους θεούς. Είναι θεοποιημένοι αρχηγοί φυλών και κάθε φυλή είχε το δικό της βωμό με τα δικά της αγάλματα. Έτσι, όλα αυτά τα αγάλματα αντιπροσωπεύουν τους προγόνους και χρησιμεύουν για τη διακυβέρνηση του κόσμου. Αυτό δεν ισχύει μόνο για το Νησί του Πάσχα, αλλά σε πολλά μέρη».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Explora (@exploratravel)

Σήμερα το νησί έχει 8.000 κατοίκους και υποδέχεται 1.000 τουρίστες την ημέρα Ονομάστηκε Νησί του Πάσχα το 1722 από έναν Ολλανδό πλοηγό, ωστόσο το νησί – που βρίσκεται στον νοτιοανατολικό Ειρηνικό – ονομάζεται στην πραγματικότητα Ράπα Νούι στα Πολυνησιακά. Αυτή είναι η ανατολικότερη περιοχή που κατέκτησαν οι Πολυνήσιοι, λίγο πριν το έτος 1000. Οι τελευταίοι, αναμφίβολα οι πιο διάσημοι ναυτικοί στην ιστορία της ανθρωπότητας πριν από τη σύγχρονη εποχή, ειδικεύτηκαν στην αναζήτηση νέων εδαφών στον μεγαλύτερο από τους ωκεανούς. Το Ράπα Νούι θα αποδειχθεί πως ήταν η τελευταία τους κατάκτηση, με ένα μέγεθος 170 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ίδιο περίπου με αυτό της Περιφέρειας Βρυξελλών. Ενδιαφερόμενοι από την αφθονία των μεγάλων πέτρινων αγαλμάτων που ήταν διάσπαρτα σε όλη την επιφάνειά του, οι Ευρωπαίοι εξερευνητές αιχμαλωτίστηκαν από το μέρος. Το Βέλγιο θα είναι εκεί. Η αποστολή του 1934 άφησε το στίγμα της στον βελγικό επιστημονικό κόσμο και, παρά τις διακοπές, οι ανασκαφές συνεχίστηκαν μέχρι την πανδημία του κορονοϊού. Όμως οι συμπεριφορές έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Ο Nicolas Cauwe επιβεβαιώνει: «Δεν φέρνουμε πια τίποτα πίσω, αφήνουμε ό,τι βρίσκουμε εκεί. Από τον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξαν διεθνείς συμβάσεις. Σκάβουμε για να αποκτήσουμε ιστορικά δεδομένα, να ανασυνθέσουμε την ιστορία, αλλά οι συλλογές παραμένουν συστηματικά στη χώρα προέλευσης». Πρέπει λοιπόν να πάει κανείς στον Ειρηνικό για να δει τα αγάλματα και τα αποτελέσματα της έρευνας. Αλλά για να το κάνετε αυτό, πρέπει να διασχίσετε τον Ατλαντικό και τον μισό Ειρηνικό. Ο Nicolas Rauwe ταξιδεύει τακτικά μέσω του Σαντιάγο, της πρωτεύουσας της Χιλής: «Υπάρχουν δύο πτήσεις την ημέρα. Το νησί φιλοξενεί περίπου 8.000 κατοίκους και υποδέχεται συνεχώς χίλιους τουρίστες που μένουν για 2 ή 3 ημέρες. Έχω πάει εκεί σε αποστολή περίπου είκοσι φορές και υπολογίζω ότι χρειάζεται μια εβδομάδα, αλλά προφανώς δεν είναι ίδιο το πρόγραμμα της έρευνας με αυτό των τουριστών». Μιλώντας για προγραμματισμό, ο επιμελητής θα συνταξιοδοτηθεί σε λίγες μέρες και όπως συμβαίνει συχνά σε πολιτιστικά ιδρύματα που αντιμετωπίζουν σχέδια περικοπής δαπανών, δεν θα αντικατασταθεί. Το άγαλμα POU HAKANONONGA ήταν ήδη μακριά από το σπίτι του, τώρα θα μείνει ακόμα πιο ορφανό.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Art & History Museum (@arthistorymuseumbrussels)

Ο εγγονός του εξερευνητή Lavachery ηγείται μιας αστυνομικής έρευνας στο νησί

Αυτή η αποστολή του 1934, με επικεφαλής τον Βέλγο Henri Lavachery, είχε βαθιά επίδραση στον εγγονό του Thomas, συγγραφέα. Πριν από περίπου είκοσι χρόνια, του αφιέρωσε ένα ντοκιμαντέρ, το «Easter Man», χρησιμοποιώντας φωτογραφίες του παππού του και μια ταινία του Henri Storck από εκείνη την εποχή: «Είναι λίγο οικογενειακός μύθος. Ο παππούς μου είναι η σπουδαία φιγούρα που άκουγα σε όλη μου την παιδική ηλικία και η μεγάλη περιπέτεια της ζωής του ήταν αυτή η αποστολή στο νησί του Πάσχα, για την οποία έμαθα από τη μητέρα μου».

Αυτή η αποστολή επηρέασε ακόμη και την επαγγελματική και την προσωπική του ζωή: «Μου έδωσε μια γεύση για ταξίδια και περιπέτειες. Και αυτό με οδήγησε να κάνω δύο πράγματα. Από τη μια, μελετώντας την αποστολή του παππού μου, την καριέρα του στην Ωκεανία ως ιστορικός τέχνης, έκανα μια ταινία γι” αυτό. Από την άλλη, έγινα μυθιστοριογράφος και συγγραφέας περιπέτειας. Κι ως μυθιστοριογράφος, αυτό είναι το μόνο που κάνω: ταξίδια».

Η τελευταία έκδοση του Thomas Lavachery είναι ένα κόμικ που διαδραματίζεται στο νησί του Πάσχα, αλλά δεν έχει καμία σχέση με την αποστολή. Είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα: «Είναι η ιστορία ενός εκπληκτικού εγκλήματος που διαπράχθηκε στο νησί αρκετά χρόνια πριν από την αποστολή του 1934. Αυτή η ιστορία με στοιχειώνει από την παιδική μου ηλικία και σήμερα φτιάχνω ένα κόμικ με τον καλλιτέχνη Thomas Gilbert».

Τα πρωτότυπα στριπ από αυτό το άλμπουμ εκτίθενται στα Βασιλικά Μουσεία Τέχνης και Ιστορίας, δίπλα στο άγαλμα που έφερε πίσω ο παππούς του. Εκτίθενται επίσης φωτογραφίες της αποστολής. Να λοιπόν πώς να ταξιδέψετε χωρίς να χρειαστεί να διασχίσετε δύο ωκεανούς….