Θα γίνουν ποτέ τα αγγλικά επίσημη γλώσσα στις Βρυξέλλες – κι αν ναι, πρέπει;

Τα αγγλικά γεφυρώνουν όλο και περισσότερο το γλωσσικό χάσμα σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη, διεθνοποιημένη περιοχή που δεσμεύεται από αυστηρούς κανόνες. Το αν αυτή η τάση θα μεταφραστεί – ή θα έπρεπε να μεταφραστεί – σε νόμο, είναι ένα άλλο ερώτημα.

Η γλωσσική πολυμορφία στις Βρυξέλλες εκτοξεύεται. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο Γλωσσικό Βαρόμετρο του Vrije Universiteit Brussels (VUB) εδώ και χρόνια. Είναι σημαντικό ότι οι κάτοικοι στρέφονται όλο και περισσότερο στα αγγλικά, καθώς είναι η δεύτερη πιο ευρέως ομιλούμενη γλώσσα τόσο από Βέλγους όσο και από τους ξένους κατοίκους της πόλης.

«Τα αγγλικά μιλούσαν αρχικά οι νεότεροι κάτοικοι των Βρυξελλών που τα μαθαίνουν μέσω του σχολείου και των μέσων ενημέρωσης και τα χρησιμοποιούν στην κοινωνική τους ζωή, αλλά τώρα βλέπουμε ότι χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο κι από τις παλαιότερες γενιές», σχολιάζει ο ερευνητής του VUB, Mathis Saeys.

Αυτά τα ευρήματα θα πρέπει να είναι διαφοροποιημένα: το μερίδιο των φυσικών αγγλόφωνων είναι περιορισμένο. «Αντίθετα, τα αγγλικά αποκτούν σημασία ως κοινή γλώσσα, που χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τα γαλλικά, τα ολλανδικά και περιστασιακά μια άλλη γλώσσα για να γεφυρωθεί το χάσμα».

Αυτή η τάση δεν περιορίζεται στις Βρυξέλλες: τα στοιχεία που θα δημοσιευτούν σύντομα από το languageknowledge.eu – έναν ιστότοπο που απεικονίζει τα στατιστικά στοιχεία της γλωσσικής γνώσης της Ευρώπης – δείχνουν τα αγγλικά ως την πιο ευρέως ομιλούμενη γλώσσα του Βελγίου (με βάση τις γλωσσικές δεξιότητες, όχι την κοινή χρήση των φυσικών ομιλητών). Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15 έως 34 ετών, περισσότερο από το 60% δήλωσε ότι έχει «καλή έως πολύ καλή γνώση» της αγγλικής γλώσσας.

Ξεπερασμένοι νόμοι;

Το 2024, 104 διαφορετικές γλώσσες καταγράφηκαν στις Βρυξέλλες, αλλά αυτό υποτιμά την πραγματικότητα. Τα δεδομένα βασίζονται σε ένα μικρό δείγμα 1.600 ατόμων από περισσότερους από ένα εκατομμύριο κατοίκους, που σημαίνει ότι ομιλούνται εκατοντάδες περισσότερες γλώσσες στις Βρυξέλλες.

«Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η γλωσσική ποικιλομορφία, αλλά το γεγονός ότι δεν συμβαδίζει με την πολυγλωσσία των Βρυξελλών, η οποία λείπει», εκτιμά ο φιλόσοφος Philippe Van Parijs. «Υπάρχει έντονη ένταση μεταξύ της τρέχουσας πραγματικότητας και της γλωσσικής νομοθεσίας».

Ο ισχύων γλωσσικός νόμος του Βελγίου, ο οποίος χρονολογείται από το 1966, ρυθμίζει τη χρήση της γλώσσας σε διοικητικά θέματα. Ο νόμος ορίζει ότι οι επίσημες γλώσσες της Περιφέρειας είναι τα ολλανδικά και τα γαλλικά, και όλες οι διοικήσεις των Βρυξελλών θα πρέπει να επικοινωνούν και να προσφέρουν υπηρεσίες και στις δύο αυτές γλώσσες.

«Η αρχή που νομιμοποιεί τη νομοθεσία είναι ότι κάθε πολίτης των Βρυξελλών έχει το δικαίωμα να εξυπηρετείται στη γλώσσα του», σημειώνει ο Van Parijs. «Ήταν λογικό κάποτε, που οι περισσότεροι κάτοικοι των Βρυξελλών ήταν γαλλόφωνοι Βέλγοι – αλλά όχι τόσο πολύ σήμερα».

Το τελευταίο βαρόμετρο έδειξε ότι περίπου το 30% των ενηλίκων στην Περιφέρεια δεν είναι γηγενείς Ολλανδοί ή Γάλλοι. Περίπου το 15% των κατοίκων των Βρυξελλών, ή με άλλα λόγια περίπου 15.000 άτομα, έχουν μόνο ένα στοιχειώδες επίπεδο γνώσεων (σε μια από αυτές τις δύο γλώσσες). «Υπάρχει λοιπόν ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ της νομοθεσίας και των αρχών της και της τρέχουσας πραγματικότητας στις Βρυξέλλες».

Αγγλικά και με τη βούλα;

Η αυξανόμενη χρήση της αγγλικής γλώσσας έχει προκαλέσει εδώ και καιρό συζητήσεις σχετικά με την ενσωμάτωσή της στον διοικητικό ιστό της Περιφέρειας. Ανεπισήμως, υφίσταται μια μετατόπιση. Ορισμένες κοινότητες μεταφράζουν τις ιστοσελίδες τους, κάτι που τεχνικά παραβιάζει το νόμο. Το Schaerbeek, για παράδειγμα, έχει αρχίσει να προσφέρει δημοτικές υπηρεσίες στα αγγλικά σε κατοίκους που δεν μιλούν γαλλικά ή ολλανδικά.

Εν τω μεταξύ, ο φορέας δημόσιων μεταφορών των Βρυξελλών STIB επικοινωνεί στις επίσημες γλώσσες, καθώς και στα αγγλικά. Οι αρχές τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο χρησιμοποιούν τα αγγλικά ως πιο ουδέτερο μέσο επικοινωνίας. Παραδείγματα είναι η ομοσπονδιακή πλατφόρμα Tax-on-Web και οι διάφορες υπηρεσίες των Βρυξελλών, όπως το view.brussels και το visit.brussels.

Η συζήτηση περιλαμβάνει το ζήτημα του να γίνει επίσημη διοικητική γλώσσα στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, είναι απαραίτητη μια προσαρμογή του γλωσσικού νόμου, που αποτελεί ομοσπονδιακή αρμοδιότητα. Ο απερχόμενος υπουργός Πολυγλωσσίας των Βρυξελλών Sven Gatz (Open VLD) έχει επανειλημμένα ζητήσει αυτή την προσαρμογή.

Ο Saeys αμφιβάλλει ότι θα γίνει επίσημη γλώσσα, αναγνωρίζει ωστόσο ότι «τα αγγλικά θα διαδραματίζουν όλο και περισσότερο ρόλο ως κοινή γλώσσα, δημιουργώντας επιείκεια για ευελιξία στο συνδυασμό γλωσσών».

Ο Van Parijs προσθέτει ότι είναι πρακτικά αδύνατον να γίνει η αγγλική επίσημη γλώσσα. «Αυτό θα σήμαινε ότι όλα τα ονόματα των δρόμων θα γράφονται όχι μόνο στα ολλανδικά και τα γαλλικά αλλά και στα αγγλικά. Αυτό θα ήταν παράλογο». Σημειώνει δε ότι τα ολλανδικά – η γλώσσα στην οποία γεννήθηκαν οι Βρυξέλλες – και τα γαλλικά – η γλώσσα στην οποία οι Βρυξέλλες έγιναν πρωτεύουσα – θα πρέπει να συνεχίσουν να έχουν προτεραιότητα.

Πρόοδος από κάτω προς τα πάνω

Ο Van Parijs διερωτάται γιατί ο επανασχεδιασμός των γλωσσικών νόμων θα πρέπει να επικεντρωθεί αποκλειστικά στα αγγλικά. Ένας στους δέκα κατοίκους των Βρυξελλών δεν μιλά γαλλικά, ολλανδικά ή αγγλικά. «Γιατί κάποιοι πολίτες να έχουν το δικαίωμα να εξυπηρετούνται στη μητρική τους γλώσσα και άλλοι όχι;».

Υποστήριξε ότι αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη να εγκαταλείψουμε την αρχή, ανοίγοντας την πόρτα για έναν διαφορετικό τύπο νομοθεσίας που βασίζεται στον πραγματισμό. Κατά τη γνώμη του, θα πρέπει να χαλαρώσουν οι αυστηροί κανόνες για να ενθαρρυνθεί η χρήση όλων των γλωσσών.

«Θα πρέπει να μπορείτε να μιλάτε ισπανικά, γερμανικά ή ελληνικά εάν τόσο το άτομο που προσφέρει μια υπηρεσία όσο και το άτομο που τη ζητά μπορούν να μιλούν αυτές τις γλώσσες. Οι υπάλληλοι που μιλούν αραβικά, για παράδειγμα, δεν πρέπει να το κρύβουν, αλλά να το χρησιμοποιούν». Στις διάφορες αστυνομικές ζώνες των Βρυξελλών, αυτό έχει τεθεί σε εφαρμογή από το 2009. Οι αστυνομικοί ενθαρρύνονται να περνούν γλωσσικά τεστ με μπόνους.

Ο Van Parijs εξήγησε ότι η μεταρρύθμιση πιθανότατα θα γίνει πραγματικότητα με τρόπο από κάτω προς τα πάνω. «Θα δούμε μικρές εξελίξεις και μια δημιουργία κανονικότητας ή κοινής λογικής, και τελικά, η νοοτροπία θα είναι εκεί για μια τόσο αναγκαία αλλαγή του νόμου».