To Λάθος στη Μεγάλη Αλλαγή

Το πρωινό της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 με τις επιθέσεις στους διδύμους πύργους της Νέας Υόρκης και στο Πεντάγωνο στην πρωτεύουσα της Αμερικής έδινε το εναρκτήριο λάκτισμα για αλλαγές που θα χαρακτήριζαν τον πρώτο αιώνα της καινούργιας χιλιετίας. Ίσως και όλη τη χιλιετία (ποιος ξέρει), ίσως και το πρόσωπο αυτού του πλανήτη. Σχεδόν αυτόματα αυτό το τρομοκρατικό γεγονόςέδινε λευκή επιταγή στους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων να επιβάλουν μια Οργουελιανή πολιτική όπου όλες οι πολιτικές ελευθερίες και τα κεκτημένα δημοκρατικά δικαιώματα θα ετίθεντο υπό αμφισβήτηση.

Δημιουργοί του Εικοστού αιώνα με βιβλία όπως το «1984» του George Orwell, το «The Brave New World – Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Aldous Huxley, ταινίες όπως το «Metropolis» του Fritz Lang και το «Blade Runner» του Ridley Scott, ζωγράφοι όπως o κλειστοφοβικός Edward Hopper ή ο εφιαλτικός Rodney Githens, και μουσικοί όπως ο υπερβατικός Γιάννης Ξενάκης ή ροκ συγκροτήματα με έντονο ηλεκτρονικό μεταλλικό ήχο είχαν αφήσει τη φαντασία τους να διεισδύσει σε καινούργια δύστοπα μονοπάτια. Ο Οδυσσέας Ελύτης στο συμπαντικό του έργο «Το Άξιον Εστί» συμπυκνώνει αυτή την προβληματική σε τέσσερις στοίχους:

«εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;

Βλέπω τα έθνη, άλλοτες αλαζονικά, παραδομένα στη σφήκα και στο ξινόχορτο.

Βλέπω τα πελέκια στον αέρα σκίζοντας προτομές Αυτοκρατόρων και στρατηγών.

Βλέπω τους εμπόρους να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των δικό τους πτωμάτων.

Βλέπω την αλληλουχία των κρυφών νοημάτων»

Σύντομα οι αλλαγές που ενεργοποίησε η 11^η Σεπτεμβρίου έγιναν εμφανείς. Η τρομοκρατία έγινε ο μεγάλος εχθρός (πού οι καλές εποχές που εχθρευόμασταν το «σιδηρούν παραπέτασμα;»). Μετά ήρθαν οι πόλεμοι σε κράτη που (όπως μας είπαν) υποθάλπουν την τρομοκρατία, ήρθαν τα φαιδρά -καμιά φορά- μέτρα στα αεροδρόμια (νερά, παιδικές τροφές, οδοντόκρεμες), τα βιομετρικά στοιχεία σε μικροτσίπ στα διαβατήρια και τις ταυτότητες, οι κάμερες σε δημόσιους χώρους, τα σκάνερς σώματος…Φυσικά σε αυτή την προσβολή της έκθεσης προσωπικών δεδομένων (ακόμα και του γυμνού μας σώματος) προστέθηκε και η εκούσια παράδοση.

Όλοι πια έχουμε πιστωτικές κάρτες με δημοσιοποιημένα τα προσωπικά μας δεδομένα, όλοι έχουμε κινητά (και μάλιστα έξυπνα) τηλέφωνα, όλοι έχουμε συνδρομές στο διαδίκτυο… και όλοι είμαστε έτοιμοι να το “ηλεκτρονικό νέφος” για τα ανεβοκατεβάσματα δεδομένων στον υπολογιστή μας. Μόνοι μας είμαστε παραδομένα ανθρωποειδή μιας γελαστής πολιτείας διευκολύνσεων. Η Amazon μου θυμίζει ποια βιβλία μου αρέσουν, το Google ποια είναι τα λήμματα που συχνά επισκέπτομαι, οι ταξιδιωτικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις τι είδους διακοπές προτιμώ και το GPS του αυτοκινήτου μου, μου δίνει το στίγμα και τις συντεταγμένες των κινήσεών μου. Αυτό το σενάριο της ακούσιας ή εκούσιας παράδοσης στον Μεγάλο Αδελφό ήταν το προβλεπόμενο. Ήταν το αίτιο και το αιτιατό της αγελαίας μας ζωής, της εκθήλυνσης και της αποβλάκωσης…

Αυτό που όμως δεν είχαμε προβλέψει ήταν την αλλαγή του οικονομικού σκηνικού λίγο πριν τελειώσει η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Τώρα που όλοι ευημερούσαμε, όλος σχεδόν ο πλανήτης είχε μετασχηματιστεί σεκαταναλωτές (έστω και κινέζικων προϊόντων), όλοι είχαμε βασικά αγαθά, όλοι ήμασταν ιδιοκτήτες σπιτιών και αυτοκινήτων έστω και με εικονικό χρήμα, όλοι είχαμε δουλειές με οφέλη και παροχές, όλοι συνωστιζόμασταν σε μια μεσαία τάξη, όλοι ήμασταν μέλη στο ένα, στο «καλό» το καπιταλιστικό στρατόπεδο, τώρα που και η Ασία καταναλώνει πρωτεΐνη και ενέργεια αντί, όπως παλιά, ένα μπολ ρύζι… Αύριο ίσως και η Αφρική… Τώρα μάθαμε από τις οθόνες μας -αφού το χαρτί αρχίζει και ξεθωριάζει- ότι όλοι γινόμαστε νεόπτωχοι, όλοι είμαστε πιθανόν άνεργοι, όλοι εν δυνάμει χρεωμένοι, όλοι υποβιβάζουμε την ποσότητα και την ποιότητα, όλοι βλέπουμε απορημένοι, μουδιασμένοι και άφωνοι την αγωνία της νέας γενιάς…Αλίμονο, ξαναθυμηθήκαμε τον KnutHamsun και το αριστούργημά του «Η πείνα», μια λέξη και ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα ξεχασμένα στις μέρες μας… Στην αρχή πιστέψαμε ότι ήταν «η τεμπελιά των Ελλήνων», ύστερα είδαμε ότι ήταν η αναπηρία της Ευρωζώνης, κατόπιν μάθαμε ότι και έξω από την Ευρωζώνη τα πράγματα χωλαίνουν, είδαμε δυο χρόνια μετά τη LehmanBrothers ότι ήταν η υπερχρέωση της Αμερικής, αύριο θα είναι μια φούσκα στην Ασία, μεθαύριο ένα σπυρί σε όλο τον πλανήτη…

Παραφράζοντας τον Marx θα τολμούσα να πω πως «…ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τον κόσμο». Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και μετά το γκρέμισμα του Τείχους οι χώρες του ΟΟΣΑ παρείχαν στους πολίτες τους ευκαιρίες για ένα βιοτικό επίπεδο που διόγκωνε την μεσαία τάξη. Αυτή ήταν και η τάση των χωρών των ανερχόμενων οικονομιών. Η καμπύλη του Gauss της μεσαίας τάξης μεγάλωνε έτσι ώστε να μειώνονται όχι μόνο οι φτωχοί αλλά και οι πλούσιοι. Η μεσαία τάξη πια όδευε προς τον παράδεισο (ας με συγχωρέσει ο Elio Petri), η εργατική τάξη μειωνόταν (την κάλυπτε η μετανάστευση, και μάλιστα η παράνομη), η μεσαία απαιτούσε όλο και περισσότερα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Δυστυχώς όχι πνευματικά. Το μεγάλο κεφάλαιο στριμωχνόταν…

Δεν είμαι οικονομολόγος κι έτσι δεν ξέρω τι σημαίνει μεγάλο κεφάλαιο, οίκοι αξιολόγησης, χρεοκοπία κυβερνήσεων και ένα σωρό λέξεις και κώδικες που αδυνατώ να βάλω σε ένα puzzle. Ξέρω όμως ότι μεγάλες χώρες σαν την Αμερική, ευημερούσες περιοχές του πλανήτη σαν την Ευρωζώνη, χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία κλονίζονται… σα να περιμένουν την έλευση της «δυστοπίας» του Fritz Lang… Βλέπω τη μεσαία τάξη να μετασχηματίζεται σε ένα νέο προλεταριάτο. Ένα προλεταριάτο που δυσκολεύεται να αντιληφθεί τις «αλυσίδες» του λόγω έκπτωσης πνευματικών και ηθικών αξιών. Βλέπω οι γνώσεις και τα πτυχία να πηγαίνουν στα αζήτητα. Μερικά μόνο επιβιώνουν υποβαθμισμένα σε αντίκρισμα και αξία και μόνο αν εξυπηρετούν τη νέα τάξη πραγμάτων. Βλέπω τις όποιες πνευματικές και ηθικές αξίες να συμπιέζονται από την έλλειψη βασικών αγαθών. Βλέπω ένα πόλεμο με ελάχιστα κράνη και ερπύστριες (μόνο γι αυτούς που δεν συμμορφώνονται). Βλέπω μια εύκολη ισοπέδωση αφού εδώ και χρόνια εκφυλιστήκαμε σε Homo electronicus canapedius.

Ποιος επιθυμεί αυτή την κατάσταση δεν ξέρω. Δεν ξέρω ποιοι (άτομα, χώρες, οργανισμοί) παίζουν με την ευαίσθητη ισορροπία ετούτου του πλανήτη. Ένα όμως ξέρω ότι οποιοσδήποτε σχεδιασμός, οποιαδήποτε τεχνοκρατική άσκηση επί χάρτου αν δεν λάβει υπ΄ όψιν της τον αστάθμητο παράγοντα «άνθρωπο» είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Αυτή είναι και η αχτίδα αισιοδοξίας του σκοτεινού «1984». Εφάμιλλο στην Ελληνική λογοτεχνία το βιβλίο του Αντώνη Σαμαράκη «Το Λάθος». «Το Λάθος» είναι το μοιραίο λάθος που γίνεται από τους σχεδιαστές πολιτικών και κοινωνικών συστημάτων όταν αγνοούν τον ανθρώπινο παράγοντα και χρησιμοποιούν τα άτομα σα πιόνια σε μια μεγάλη ελεγχόμενη σκακιέρα. Ένα άγγιγμα, δυο ματιές, τρία χαμόγελα «σημάδι ότι καιρός να λάβουν τα όνειρα εκδίκηση» και γεμίζουν η πλατεία Tiananmen, η Plaza de Mayo, η Puerta del Sol, η Midanel Tahrir, η Πλατεία Συντάγματος, η…

«εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;

Βλέπω τους στρατοδίκες να καίνε σα κεριά, στο μεγάλο τραπέζι της Αναστάσεως.

Βλέπω τους χωροφυλάκους (χωροφύλακες) να προσφέρουν το αίμα τους, θυσία στην καθαρότητα των ουρανών.

Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών.

Βλέπω τις κανονιοφόρους του έρωτα.»